Göz Banyosu Nasıl Yapılır? – Güç, İktidar ve Toplumsal Görme Biçimleri Üzerine Bir Siyaset Bilimi Yorumu
Giriş: Görmenin İktidarı
Bir siyaset bilimci için “görmek” sadece fiziksel bir eylem değildir; aynı zamanda iktidarın ve bilginin en saf biçimlerinden biridir. Michel Foucault’nun panoptikon kavramında belirttiği gibi, görmek aynı zamanda kontrol etmektir. Peki, toplumsal düzende gözlerin temizlenmesi, yani “göz banyosu” yapmak ne anlama gelir? Basit bir sağlık uygulaması gibi görünen bu eylem, aslında bireyin ideolojik bulanıklıklardan arınma çabası değil midir?
Toplumsal Körlük ve Göz Banyosunun Sembolik Anlamı
Modern toplumlarda birey, çoğu zaman kurumlar ve ideolojiler tarafından şekillendirilen bir görme biçimine sahiptir. Eğitim sistemi, medya, dinî otoriteler ve hatta ekonomik yapı, vatandaşın neyi nasıl görmesi gerektiğini belirler. Bu durumda “göz banyosu yapmak”, sadece fiziksel bir temizlik değil, aynı zamanda zihinsel bir arınma pratiği haline gelir.
Bir toplum, görme biçimini kimden öğrenir? Kim, neyin “görülmeye değer” olduğuna karar verir? Bu soruların cevabı bizi iktidar ilişkilerine götürür. Göz banyosu, bu ilişkiler ağında bir “direniş eylemi” gibi düşünülebilir — kirlenmiş, yönlendirilmiş ve ideolojik bakıştan sıyrılma girişimi.
İktidarın Gözleri ve Vatandaşın Kör Noktası
Devlet, medya ve sermaye gibi güç odakları, bireyin dünyayı nasıl gördüğünü sürekli olarak yeniden tanımlar. Kurumlar, vatandaşın bakışını sterilize ederken aslında onu yönlendirir. Bu bağlamda göz banyosu, vatandaşın kendi göz kapaklarını açarak, sistemin görünmez kıldığı gerçekleri fark etme cesaretidir.
Bir siyaset bilimci için burada kilit soru şudur: “Toplumsal görme biçimimizi kim yönetiyor?”
Eğer vatandaş kendi görüşünü yitirmişse, demokrasi gerçekten işliyor mu?
Erkek ve Kadın Bakışlarının Sentezi
Siyasal analizde erkek bakışı genellikle stratejik, güç odaklı ve hiyerarşik yapılar üzerine kurulur. “Kim yönetecek?”, “Kim kazanacak?” gibi sorular bu mantığın merkezindedir. Öte yandan kadın bakışı daha çok katılım, empati ve toplumsal etkileşim üzerine kuruludur. Göz banyosu metaforu, bu iki yaklaşımı birleştirir: Erkeklerin stratejik görme biçimiyle kadınların şeffaf ve katılımcı vizyonu arasında bir denge arayışı.
Bir toplum, hem güçlü hem duyarlı bir bakışa sahip olabilir mi?
Ya da başka bir deyişle: Gözlerini sadece iktidarın ışığına değil, halkın sesine de açabilir mi?
Göz Banyosu: Vatandaşlığın Yeniden İnşası
Bir vatandaş için göz banyosu, bireysel farkındalığın başlangıcıdır. Tıpkı gözlerin fiziksel kirlerden arındırılması gibi, zihin de ideolojik tortulardan temizlenmelidir. Bu temizlik süreci, demokratik katılımın ve eleştirel düşüncenin ön koşuludur.
Siyaset bilimi açısından bu süreç, vatandaşın edilgen bir izleyiciden aktif bir özneye dönüşümünü simgeler. Artık “gören” değil, “anlayan” bir yurttaş tipi ortaya çıkar. Çünkü görmek yeterli değildir; neye, nasıl ve neden baktığını bilmek gerekir.
İdeoloji ve Görmenin Anatomisi
İdeoloji, gözümüzün önündeki perde gibidir. Bu perdeyi aralamadan yapılan her göz banyosu eksik kalır. Foucault’nun, Althusser’in ya da Gramsci’nin teorilerinde olduğu gibi, iktidar kendini her zaman “doğal” ve “görünmez” kılmaya çalışır. Oysa bir siyaset bilimci bilir ki, en tehlikeli körlük, farkında olunmayan körlüktür.
Vatandaşın gözlerini yıkaması, sadece bireysel bir eylem değil; toplumsal bir bilinç hareketidir.
Peki, gözlerimizi kim kirletiyor?
Ve belki de daha önemlisi: Gerçekten temiz bir bakış mümkün mü?
Sonuç: Görmenin Etiği
Göz banyosu, biyolojik bir temizlikten çok daha fazlasını temsil eder:
Bir toplumun kendi görme biçimini sorgulama cesaretidir. İktidarın yönlendirdiği bakıştan sıyrılıp, özgür düşüncenin berrak sularında yeniden görmek…
Demokrasinin de, adaletin de ilk adımı budur:
Gözlerimizi açmak — ama gerçekten açmak.
Provokatif Bir Soru ile Bitirelim
Senin gözlerin kimin ideolojisiyle yıkanıyor?
Ve eğer bir gün kendi göz banyonu yapmaya karar verirsen, gerçekten görecek misin, yoksa yalnızca daha temiz bir sis perdesinin arkasına mı bakacaksın?